YARIŞ GÜVERCİNİ

TARİHTEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE'DE GÜVERCİN (Columba livia) YETİŞTİRİCİLİĞİ ÖZET Gerçekleştirilen bu derleme çalışmasında, güvercin ile ilgili bazı temel bilgilerin bir araya getirilmesi amaçlanmıştır. Güvercin ilk evcilleştirilen kuş olarak bilinmektedir. Evcil güvercin 6.000 yıl veya daha fazla bir süredir farklı amaçlar için yetiştirilmektedir. Bazısı farklı uçma stilleri için yetiştirilen çok değişik güvercin ırkları bulunmaktadır. Güvercinler yetiştirilme amaçlarına göre dalıcı, taklacı, makaracı, dönücü, filo uçucusu, yüksek uçucu, posta, süs ve ötücü olmak üzere gruplandırılabilir. Güvercin, Türk kültüründe nadiren olumsuz ama genellikle olumlu bir role sahip olmuştur. Türkler Müslüman olduktan sonra, güvercin Türk kültüründe kutsal bir yere yerleştirilmiştir. Bütün evcil güvercinler yenilebilmesine rağmen, Türkler güvercin etini nadiren tüketirler. Günümüzde süs ve uçuş özellikleri için yetiştirilen güvercinlerin çok az miktarı beslenmek amacıyla kullanılmasına karşın güvercin eti gelecekte insanlık için stratejik bir gıda maddesi olabilecek potansiyele sahiptir. Anahtar kelimeler: Güvercin, güvercin yetiştirme, güvercin türleri, Columbidae Pigeon Breeding (Columba livia) in Turkey from Past to Present Abstract This study was carried out to gather some basic pigeon information. Pigeon is known the bird which is the first domesticated. Domestic pigeon (Columba livia) has been bred for various purposes for six thousand years or more. Various forms of the Domestic pigeon exist which some of pigeons are bred for their flying abilities. They can be grouped related with their husbandry purpose as diver, tumbler (somersaulter), roller, spinner, fleet flier, high flier, racing homer, show and singer type pigeon breeds. Pigeon has always been an important figure in Turkish culture. Pigeon has generally been in positive role, but rarely negative role in Turkish culture. After Turks has become Muslim, pigeon has been niches in a holy place in Turkish culture. Although all domestic pigeons are edible, Turks rarely consume pigeon meat. Most of today's show and flying ability forms are seldom bred for food, but pigeon meat can be a strategic food source for human in the future. Keywords:Pigeon, Columba livia, Pigeon breeding, Pigeon species, Columbidae 1 Iğdır Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, 76100, IĞDIR 2 Bozok Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zooteknik Bölümü, 66100, YOZGAT GİRİŞ (Atalay 1943). Anadolu ağızlarındaki, goğercin, güvercin, göğercin, güvercin tanımlarının yanında, Güvercin, 300'den fazla türü olan Güvercingiller Kögörçün (Bashöyük-Kadınhanı-Konya) biçiminin (Columbidae) ailesinden olup,, hızlı ve uzun zaman ise Kafkasya göçmenlerinden derlendiği uçabilen; kugurdama ya da dem çekme denilen özel anlaşılmaktadır (Anonim 1992; Eren 1858). sesleri çıkaran, kısa vücutlu, sık tüylü ve yemle Kökürçkün, kögürçün biçimlerinin kök < gök beslenen bir tür kuştur. Sık sık kumru ve güvercin sözcüğünün üzerine ek yığılması sonucu ortaya çıktığı tanımı birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Halk anlaşılmaktadır (Atalay 1941). Bazı sözlük ve arasında “gugukçuk” olarak bilinen kumru, ansiklopedilerde ise güvercin isminin kökeninin, güvercinden daha küçük, zarif ve ince kuyrukludur. Moğolca “kügercin” kelimesinden geldiği b Güvercin ise daha iri, tombul, kuyrukları küt ve bol belirtilmektedir (Anonim 1993 ). a telekli bir kuştur (Anonim 1992, Anonim 1993 , b c Anonim 1993 , Anonim 1993 , Öncel ve ark. 2001). 2.TürÖzellikleri Kutup bölgeleri, bazı okyanus adaları, Sahra Çölünün Orta büyüklükte, küçükbaşlı, kısa boyunlu ve iç kesimleri ve ılıman iklim kuşağının en soğuk kısa bacaklı kuşlardır. Gagaları kısa, zayıf yapılı, ucu bölgeleri hariç, dünyanın her yerinde bulunmaktadır. hafifçe aşağı kıvrıktır. Kanatları orta uzunluktadır. (İbrahim Hakkı 1933). Oldukça hızlı uçarlar. Ayakları iyi gelişmiştir ve arka parmak yere değer (Anonim 1992). Tabiatta ağaçlarda 1. İsim Kökeni ve kayalık yerlerde bulunurlar. Meyveler, taneli veya Sınırlı ve belli alanlardaki sözcükleri içine alan çekirdekli tohumlarla beslenirler. Yılda 3-5 kez Gök Türk Yazıtlarında geçmeyen güvercin sözcüğü, kuluçkaya yatar ve genellikle iki yumurta bırakırlar. Uygur metinlerinde kögürçgün, kögürçken, kögürçün Kuluçka süresi ortalama 17-18 gün olup, genellikle biçimlerinde geçmektedir (Caferoğlu 1968), Divanı gündüzleri erkek, geceleri dişi kuş kuluçkada bekler, Lugatit-Türk'te kökürçkün olarak geçmekte, yavruları birlikte büyütürler. Her iki eşeyde kuluçka kökürgkünleş- “güvercini ödül koyarak yarışa zamanı kursaklarından süte benzer bir sıvı çıkararak, girmek”, biçiminde bir de türevi bulunmaktadır ilk dönemde yavrularını bununla beslerler. Yavrular Derleme 46 yumurtadan gözleri kapalı, tüysüz ve çıplak Çiçi, Demkeş, Fırfırlı, Göğsüak, Hünkari, İçağlı, çıkmaktadır. Yavru 3-4 haftalık olunca, kendi İskenderun, İstanbullu, Karakan, Ketme, Kızılbaş, yiyeceğini kendi sağlamaya başlar. Sınıflandırılmaları Selçuk, Taklambaç, Tavuskuyruk, Yaşmaklı ırkları a b karmaşıktır (Anonim 1993 , Anonim 1993 , Anonim örnek verilebilir. c b 1993 , Anonim 2011 ). En uzun 30 yıl yaşamaktadırlar Dalıcı güvercinler: Bu güvercinler belirli bir (Nalçacı 1994). Güvercinlerin bilince sahip oldukları, yüksekliğe çıktıktan sonra, kendisine pırıltı (parıltı) a z düşünebildikl e ri ve ba z ı ç ıkıml a rda gösterildiği zaman, hemen dalan güvercinlerdir. Yerde bulunabildikleri ortaya konmuştur (Dawkins, 2010). güvercin sahibinin, elinde tuttuğu beyaz renkli Güvercinlerin önemli özellikleri arasında güvercini, gökyüzünde uçan güvercine göstermesine emerek su içme ve yavrularını “kuş sütü” ile besleme pırıltı ya da parıltı adı verilir. Dalıcı güvercinlere davranışları yer almaktadır. Adana, Azman, Bango, Baksa, Dolapçı, Domino, Emerek su içme davranışı: Güvercingillerde su içme Dönek, Kelebek, Mısırî, Ödemiş ve Yoz ırkları örnek şekli diğer birçok kuştan farklıdır. Diğer kuşlar, bir verilebilir. yudum su alıp kafalarını yukarı doğru kaldırarak suyu Filo uçucuları: Bu ırkın bireylerinde dalma, yutarlar. Kuşlarda burun delikleri ile gagalarının takla atma, dolap, çember dövme ya da dönme gibi arasını kapatabilecek bir yapı bulunmadığı için vakum özellikler bulunmaz. Bu güvercinler gökyüzünde oluşturup suyu ememezler. Suyu gırtlaklarına toplu halde uçarak, hünerlerini sergilerler. Bunlar Ağ, iletebilmek için kafalarını yukarı kaldırma Amberi, Bağdat, Baştankara, Bayramlı, Buludî, gereksinimi duyarlar. Ancak güvercingiller, burun Burmalı, Çakçırlı, Çiçi, Dervişaliler, Fırfırlı, Halebî, deliklerini de suya daldırırlar ve yemek borusundaki İskenderun, İspir, İspir Bağdadi, İstanbullu, kasların yardımı ile vakum oluşturarak aynı Karaperçemli, Karakuyruk, Keşpir, Kınıfırlı, Mazoni, memelilerde olduğu gibi suyu emerek içerler. Bu Meverdi, Müsevvet, Nakışlı, Safra, Sırtıkızıl ve özellik sadece güvercingiller familyasına ait kuşlarda Yaşmaklı ırklarıdır. bulunmaktadır. Bu özellikleri nedeni ile güvercinlerin Taklacı güvercinler: Adından da anlaşılacağı içecekleri su kaynaklarının ya da su kaplarının gaga ve gibi, uçarken öne ya da arkaya takla atan güvercinlere burun deliklerini daldırabilecekleri derinlikte olmaları verilen addır. Taklacı güvercin ırklarına Alabadem, a gerekir (Anonim 1993 ). Çakçırlı, Çorum, Göğsüak, İçağlı, Ketme, Kızılbaş, Kuş sütü salgısı: Bütün kuşlar Malatya, Taklambaç ve Van Yüksek Uçucusu örnek içinde yalnızca güvercin ve kumrularda rastlanan benzersiz bir verilebilir. özellik, yavruların beslenmesi Çember dövücüler: Bunlar havada bir çember için “güvercin sütü” adı verilen bir salgının salgılanmasıdır. Yavrular şeklinde dönerken, aynı zamanda takla atan yumurtadan çıktıktan sonra yaklaşık bir hafta süre ile güvercinlerdir. Anadolu Çember Dövücüsü bu gruba bu salgı örnek verilebilecek bir ırktır. ile beslenirler. Daha sonra ana ve babalarının kursaklarında öğüttükleri yarı sindirilmiş besinle f.Makaracı güvercinler: Bu gruba giren bes güvercinler, havada kendi çevrelerinde dönerek lenmeye geçerler. Yavru kuş gagasını ebeveynlerinin ağzının süzülürler. Bu hareketleri bir makaraya sarılan ipe içine sokar ve ebeveynlerinin kusmasını sağlayarak bu salgıyı alır benzediği için, güvercinlerin bu hareketine makara, bu . Hipofiz bezinin sa tip güvercinlere de makaracı denmiştir. Makara lgıladığı prolaktin hormonu, bu salgı mekan yaparken süzülmenin ölçüsü bir elektrik direği izmasını harekete geçirmektedir. Kursak çeperinden salgılanan bu besleyici maddenin bileşimi uzunluğudur. Standart bir makaracı güvercinin en az memelilerdeki süte oldukça yakındır bir elektrik direği boyu süzülmesi gerekir. İyi . Halk arasında “kuş sütü” olarak bilinen bu salgı, güvercinlerde yetiştiricilerin hedefi 3-4 direk boyu makara yapan sadece kuluçka dönemi sonuna doğru yaklaşık bir kuşlar yetiştirmektir. Makaracı ırklara Bursa, Çakal, hafta a Mülakat, Oryantal ve Trakya Makaracısı örnek süre ile salgılanmaktadır (Anonim 1993 ). verilebilir. 3.Güvercinlerin Dönücü güvercinler: Bu güvercinler havada sınıflandırılması Çeşitli şekillerde çeşitli dönüş manevraları yaparlar. Bu gruba Dolapçı, sınıflandırılırlar. Uzun gagalıkısa gagalı, paçalı-paçasız, Dönek, Kelebek ve Ödemiş ırkları örnek verilebilir. tepelikli-tepeliksiz gibi Ötücü güvercinler: Havada yaptıkları çeşitli sınıflandırmalar yapılmakla birlikte en çok tercih ed hareketler ya da dış güzelliklerinden daha çok, çeşitli ilen yetiştirilme amacına göre yapılan şekillerde icra ettikleri ötüş özellikleri ile ön plana sınıflandırmadır. Güvercinler yetiştirilme amacına göre; çıkan güvercinlerdir. Ankut, Bayburt ve Kumru ırkları Süs güvercinleri: Dış görünüşlerinin bu gruba giren güvercinlerdir. ilginçliği ve güzelliği nedeni ile yetiştirilen güvercinlerdir Yarış güvercinleri: Posta güvercini adıyla . Baş üstünde bilinen güvercinlerdir. Bu güvercinler, yetiştirildikleri takke, göğüste gül, bacaklarda paça gibi ilave özellikler yerden belirli bir uzaklığa bırakıldıktan sonra, belirli , daha gösterişli kuyruk, göğüs gibi vücut parçaları, bir sürede eski yerlerini bulan güvercinlerdir. Bu farklı ve ilginç göz ve telek rengi gibi özellikler nedeni mesafenin uzunluğu birkaç kilometreden, bazı uzun ile tercih edilen güvercinlerdir. Süs maraton yarışlarında, birkaç bin kilometreye kadar için yetiştirilen güvercinlere Alabadem, Burmalı, Tarihten Günümüze Türkiye'de Güvercin (Columba livia) Yetiştiriciliği 47 çıkabilmektedir. Bu güvercinlerde belirli bir renk ya yapılmaktadır. da şekil standardı yoktur. Bu kuşlar tamamen uzun c. Posta ırkı güvercinlerin yetiştirilmesi mesafe uçma ve eski yerini bulma özelliklerine göre haberleşme ve ulaşım imkânlarının kısıtlı olduğu b yetiştirilirler. devirlerde daha önemliydi (Anonim1993 ). Örneğin Yüksek uçucular: Kartal, şahin ve atmaca gibi Fransa Ordusu II. Dünya Savaşı sırasında 30.000 adet yırtıcı kuşlar yüksekte uçtuklarından, güvercinler posta güvercinine sahip olduğu halde günümüzde bu genellikle yüksek mesafeleri sevmezler. Yükseklere sayı 300 adete düşmüştür. Puerto Rico ve çıkarak uçmayı tercih eden güvercinlere yüksek uçucu Guatemala'da telefonun olmadığı dağlık alanlarda ve adı verilir. Bu gruba Van Yüksek Uçucusu örnek mesajların saatler süren büyük zorluklarla verilebilir. ulaştırılmaya çalışıldığı sert coğrafi bölgelerde Besi güvercinleri: Sadece besleme amacıyla mesajlar güvercinlerle yollanabilmektedir. Bazı yetiştirilen ve diğer uçma ve form gibi özelliklerine yerleşim yerleri doğal felaketler, askeri veya terörist dikkat edilmeyen güvercinlerdir. King, Mondaines, saldırılar gibi umulmayan faaliyetlerce izole Carneau gibi yabancı kaynaklı ırklar bu gruba örnek edilebilir. Bu gibi durumlarda güvercinler can verilebilir (Sarıca ve ark. 2003). kurtarıcıdır. Örneğin, Puerto Rico'da arabaların 4. Güvercinlerde Yön Bulma köyden şehre 1.5-2 saatte aldıkları yolu güvercinler 20 Güvercinlerin ve özellikle uzun mesafe kat eden dakikada almakta ve köylülerin gereksindikleri bazı posta güvercinlerinin yönlerini nasıl buldukları ilaçları taşıyabilmektedirler. Haberci güvercinler ile konusunda çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. İlk önce ilgili bir diğer örnek Fransa'dan verilebilir. Buna göre güvercinlerin yeryüzü şekillerini ezberledikleri siyah-beyaz haberci güvercinler her gün Fransa'nın üzerinde durulmuştur. Daha sonra ise güneşin ve kuzeybatı kıyısındaki Petit Gendarme kasabasından yıldızların konumlarına bakarak yönlerini buldukları 23 km'lik yolu uçarak hastaneye kan taşımaktadır. düşünülmüştür. 1947 yılında geliştiren yeni bir Güvercinlerin göğüslerinde özel bir koşuma sarılarak varsayıma göre de güvercinlerin yerin manyetik yollanan kan tüpleriyle hastanede basit, etkili ve alanını yön bulma amacı ile kullanabildikleri ortaya ekonomik bir şekilde kan testleri yapılabilmektedir. çıkartılmıştır. Ancak, en son varsayıma göre İki güvercine ortalama 40 gr ağırlıkta her ikisi de aynı güvercinlerin koku alma duyuları sayesinde kanı içeren test tüpleri bağlanmaktadır. Bu servis hedeflerine ulaştıkları ileri sürülmektedir. İlk kez 1972 özellikle turist akımının olduğu yaz mevsiminde trafik yılında Papi, ve 1980 yılında Almanya'da Wallraff kazalarının arttığı dönemde değer kazanmaktadır. tarafından ileri sürülen bu görüşe göre, her coğrafi Kuşlar, Granvilli yöresiyle Avranches hastanesi bölgenin uçucu maddelerden oluşan, kendine özgü arasındaki 27 km'lik yolu hazırlanma süresi de dahil moleküllerden oluşan kokuları bulunmakta ve olmak üzere 11 dakikada kat edebilmektedir. güvercinler bu kokulara göre yollarını bulmaktadırlar. Akaryakıt fiyatı yüksek olan Fransa'da bir kaç mısır Posta güvercinlerinin bu kokuları ayrı ayrı danesiyle yönetilen böyle bir operasyonun ekonomik tanıyabildikleri düşünülmektedir. Koku alma duyuları değeri oldukça büyüktür (Muğlalı 2001). geçici olarak köreltilen güvercinlerin tanımadıkları bir d. Güvercin gübresi Osmanlılar zamanında ihraç bölgeden geri dönemedikleri ancak, bölgeyi önceden edilen bir maddeydi. Bu nedenle çeşitli şehirlerde tanıyorlarsa geri dönebildikleri gözlenmiştir. Bugün güvercinler için özel binalar inşa edilmiş ve ticari koku varsayımının diğer yön bulma yetenekleri ile güvercin gübresi üretimi yapılmıştır. Kapadokya birlikte ve duruma göre kullanıldığı düşünülmektedir yöresinde “güvercinlik”, Kayseri'de “burç” ve (İşçen 2004). Güvercinler bu uzun yolculukları Diyarbakır'da “boranhane” olarak adlandırılan yapılar e sna sında süpe r yakıt ol a r ak i ç yağını günümüzde de halen görülebilmektedir (Büyükmıhçı kullanmaktadırlar (Bilgin 2010). 2006, Bekleyen 2007). Güvercinler, en pahalı doğal hayvan gübresi olan güvercin gübresinin hammadde 5. Güvercinlerden yararlanma yolları kaynağıdırlar. Güvercin gübresinin PH derecesi Güvercinler insanlara birçok yönden hizmet yüksektir. Otomobil kaportasına temas ettiğinde, kısa etmektedirler: sürede boyaya zarar verebilir. Ayrıca, güvercin dışkısı a. Güvercinler günümüzde en yaygın şekilde ayakkabı yapımından kullanılan derilerin hobi amacı ile yetiştirilmektedir. Güvercinin dış işlenmesinde de kullanılmaktadır (Özdemir 2005). görünüm olarak göze hoş görünen yapısı, yuvasına Güvercin gübresi; koyun, keçi, bıldırcın, yarasa sadık olması, havada çeşitli oyun, takla ve manevralar gübresi diğer hayvan gübreleri ile kentsel katı atıklar yapması birçok kişinin ilgisini çekmektedir. Güvercin ve mantar kompostu içinde en fazla kuru madde ve yetiştiricilerinin büyük bir çoğunluğu güvercin organik maddeye sahip gübre çeşididir (Pekşen ve yetiştirmeye daha çocuk yaşlarda başlamaktadır. Günay 2009, Demirtaş ve ark. 2011). Güvercin yetiştiren kişilerin sakin yaradılışlı, insan e. Güvercin eti, tavuk etine alternatif olmasa da, sevgisi dolu ve barışsever insanlar oldukları gelecekte iyi bir hayvansal protein kaynağı olabilecek gözlemlenmektedir. potansiyele sahiptir. ABD'de güvercin çiftliklerinde b. Günümüzde birçok güvercin yarışması 35.000 çiftin üzerinde damızlık kuş bulunduğu yapılmakta ve sportif amaçlı güvercin yetiştiriciliği bildirilmektedir. Başta Kuzey Afrika ve Orta Doğu Yılmaz ve Boz 48 olmak üzere yüz yıllardır yetiştirilmektedir. Döneminden kalma ve altından yapılmış iki küpe Yetiştirilmeleri için fazla bir alan gerekmediği için güvercin şeklindedir ve günümüzde Ankara Anadolu şehirlerde de kolaylıkla yetiştirilirler. Kuzey Medeniyetleri Müzesinden sergilenmektedir. Assos'ta Amerika'nın bazı bölgelerinde ve Avrupa'nın çeşni yapılan nekropol kazılarında, sekiz numaralı lahitten (gourme) marketlerinde güvercin eti pahalı bir üç güvercin heykeli çıkarılmış, Çanakkale Müzesinde yiyecek olarak satılmaktadır. Genç güvercinler tüy sergilenmektedir. İçel'in Mut İlçesi yakınlarındaki gelişimi henüz daha yeni tamamlanıp uçmaya Dağ Pazarı Kilisesi adı ile bilinen bazilikanın taban başlamadan önce genellikle 21-30 günlükken süslemelerinde, diğer birçok kuş ile birlikte güvercin kesilirler. Bu dönemde yenebilen et oranı en yüksek figürlerine de rastlanmaktadır. Konya Selçukluların seviyede olup, uçmaya başladıktan sonra et başkenti ve güvercin yetiştiriciliğinin önemli sertleşmeye başlar. Ağırlık, ırka, beslemeye ve diğer merkezlerinden birisi olmuştur. Burada'Selçuklu' adı faktörlere bağlı olarak 340-680 gr arasında değişir. ile bir ırkın yetiştiriliyor olması, güvercin Güvercinlerin et üretimine en uygun olanları White yetiştiriciliğinin Selçuklular zamanından günümüze King ve Red Cameau'dur. ABD orijinli olan White kadar yapıldığına bir kanıt olabilir (İşçen, 2010). King kısa bacakları ve geniş vücut yapısıyla etçi Evliya Çelebi Seyahatnamesinde İstanbul'da ırkların genel özelliklerini taşır. Kafa oldukça kuşbazlara ait 500 civarında dükkân olduğundan ve büyüktür, deri pembemsi beyaz ve sık tüylüdür. 600 kişinin bu işle uğraştığından söz etmektedir. Yetişkin kuşlar 750-850 gr ağırlıktadır. Cameau Güvercin ırklarından Pal, Taklabaz, Şeber, Cevizi, ailesinin bir varyetesi olan Red Cameau, White King Şami, Mısıri, Bağdatlı, Munakkit, Alare, Marselos, kadar üretken bir varyete olmayıp 650-740 gr Demkeş, Sabe, Talazlı, Pelenk, Jebar, Kızıl Ala, Kara ağırlıktadır (Muğlalı 2001, Sarıca ve ark. 2003). Ala, Tekir Ala, Varkil Ala, Sade Kut, Taçlı Kut ve f. Güvercinler başta fizyoloji ve psikoloji olmak Çakşırlı Kut gibi ırkları bilinmektedir. Cumhuriyetin üzere bazı bilimsel çalışmalarda denek hayvanı olarak ilk yıllarında, 1925 yılında Nuri Halil adında bir subay yoğun şekilde kullanılmaktadırlar (Muğlalı 2001). tarafından yazılan 488 sayfalık kitabın ismi Psikolojide davranışlar için “batıl” kavramını ilk “Muharebe Vasıtalarından Güvercin Usulü Talim ve kullanan kişi B. F. Skinner isimli bilim adamıdır. Terbiyesi”dir. 1931-1936 yılları arasındaki arşiv Güvercinlere yem vererek gerçekleştirdiği bir deneyin belgeleri Rusya ile posta güvercini ticareti yapıldığını sonuçlarını “Supersitution in the Pigeon” adı ile ortaya koymaktadır (İşçen 2010). yayımlamıştır (Hoşrik 2010). g. Bazı şehirlerde onbinleri bulan güvercin 8. Türk Kültüründe Güvercin yetiştiricileri ile bunların beslediği milyonlarca Türk Tarihindeki yazılı ilk sözlük Divanı Lügatgüvercin için sarf edilen yem, ilaç, malzeme gibi it Türk'te güvercin kelimesi geçmektedir (Çakmak ve ihtiyaç maddeleri, birçok kişiye gelir kapısı Işın 2005). Güvercin kelimesi Karaçay-Malkar olmaktadır. Türkçesinde “kögürçün”, Gagavuzcada “güvercin”, Kumukçada “gögürçün”, Tatarcada “kügerçin” ve 6. Güvercin Yetiştiriciliği İnsanların Türkmencede “kokürçgün” şeklinde kullanılmaktadır evcilleştirdiği bilinen ilk kuş güvercindir. Avrupa, (Develi 1997, Tokatlı 2003, Tavkul 2005, Küçük Asya ve Kuzey Afrika'yı içine alan Palearktik 2010). Anadolu ağız ve lehçelerinde güvercin, Bölgenin batısında yaşayan kaya güvercininden gövercin, göyerçin, göğerçin olarak kullanılmaktadır evcilleştirilen bu kuşların ortaya çıkışı M.Ö. 4.500'li (Tokatlı 2003, Bilir 2009). c yıllara dayanmaktadır (Anonim 1993 ). İlk kez Irak'ta Altay ve Saha Türklerinin efsanelerinde, evcilleştirildiği ve eti için kafeste beslendiği yeryüzünün hakimi Tengiz Han zamanında, Tengri a sanılmaktadır (Anonim 1993 ). İlk evcilleştirildiği Ülgen, Nama'ya tufan olacağını ve bir gemi yapmasını dönemden günümüze kadar geçen süre içerisinde, söyler. Tufanın bitip bitmediğini anlamak için, Nama yaklaşık olarak 800 civarında güvercin ırkı gemiden bir güvercin yollar. Güvercin gagasında bir geliştirilmiştir. Bu ırklar dış görünüşlerinin güzelliği, dal parçası ile geri döner (Işankul 2002, Gömeç 2011). uçma ve yön bulma yetenekleri, ya da eti için Sibirya Türklerinin masallarında insanın hayvan ile yetiştirilmiştir. Özellikle uzun süre uçabilme ve evlenmesi motifleri bulunmaktadır. Eberhard ve salındığı yere dönebilme özelliğinden çok eskiden Boratav'ın derledikleri bu masalların 83 ve 84 beri yararlanılmıştır. Bu amaçla yetiştirilen ve “Posta numaralı kayıtlarında dişi güvercinler insan ile 93 güvercini” olarak bilinen ırk, atası olan kaya numaralı masal kaydında ise erkek güvercinler güvercinine çok benzer. Ama ondan daha iridir kadınlar ile evlenmektedir (Dilek 2007). Özbekistan b (Anonim 1992, Anonim 1993 ). ölüm adetlerinde can insan bedeninden güvercin, kelebek ya da pervane böceği şeklinde çıkmaktadır 7.Türkiye'de Güvercin Yetiştiriciliği (Baydemir 2009). Ebu Müslim ölünce bir güvercin Anta olup, uçar gider (Artun 2009). Hünkâr Hacı Bektaş lya'nın Kaş ilçesi, Islada Antik kenti nekropolünde yapılan kazılarda, bir Veli Anadolu yolculuğunu Efsanelerde kimlik gizleme lahitin üstünde güvercin figürlerine rastlanmıştır. Bu lahit motifi gereği, güvercin donunda yapar ve “Güvercinli mezar” olarak adlandırılmaktadır Karacahöyük'e varır (Bekki 2004, Talas 2004, Salman . Roma Tarihten Günümüze Türkiye'de Güvercin (Columba livia) Yetiştiriciliği 49 2005). Dede Korkut Kitabında Deli Dumrul, Azrail'i de beddua eder. Bu yüzden keklik 30-32 yumurta öldürmeye kalkar. Azrail bir güvercin donuna girip yumurtladığı halde, yavrularının ancak 2-3 tanesi kaçar (Bekki 2004, Artun 2009, Kaya 2009). hayatta kalır, güvercin ise 2 yumurta yapar ancak Türk Masallarında devin canı, ulaşılması çok zor yavrularının ikisi de hayatta kalır (Büyükokutan bir yerdeki bir domuzun karnındaki iki kutu içinde 2006). İstanbul halkı güvercinler mescitlere ve evlere yaşayan iki güvercindir. Devin öldürülmesi için, önce yuva yaptıkları için, güvercin etini yememektedirler bu güvercinlerin bulunup, öldürülmesi gerekmektedir (Öğüt 2002). Ayrıca birçok mani ve halk türküsünde (Sever 2003, Bağcı 2011). Türk masallarında sık sık güvercin adı geçmektedir (Uçaner 2008; Yankın ve “ruhun beden dışında bir canlı hayvan şeklinde Öztürk 2011). saklanması” motifi ile karşılaşılır. Güvercin bu Azerbaycan ve Anadolu-Türk halılarında diğer hayvanlardan birisidir. Seyfülmülk masallarının hayvan motifleri ile birlikte, güvercin motifinin de birinde, ölüm ruhu bir sırça tabut içinde denizin sıkça kullanıldığı görülmektedir (Deniz 2007). Ağrı dibinde güvercin şeklinde saklıdır. “Ateşi Mercimek” yöresi halı yastıklarında yapılan incelemede, adlı başka bir masalda ölüm ruhu kapının önündeki bir geleneksel Anadolu figür dünyasında iyi talih, taşın altında saklı duran üç güvercin şeklindedir. mutluluk, sevgi ve haberciliği sembolize eden “Kırkıncı Oda” masalında ruh, iki güvercin, “Yeloğlu güvercin ve kumrunun sıkça kullanıldığı Köse” masalında ise üç güvercin şeklindedir (Bekki görülmektedir (Çetin 2010). Renk adlandırmalarında 2004). Mevlana'nın hizmetçisi olduğu iddia edilen Gagavuz Türkçesinde sadece “güvercin” rengi Kirdeci Ali'nin, meşhur Kesikbaş Destanı dışında, kullanılırken, Anadolu'da “güvercinboynu, Güvercin Destanı ve Ejderha Destanı adlı iki destanı güvercingöğsü ve güvercin kanı kırmızısı” olmak daha bulunmaktadır (Zariç 2009). Naki Tezel'in Türk üzere üç çeşit renk kullanılmaktadır (Küçük 2010). Masalları eserindeki “Bahtiyar ile Hoptiyar” masalındaki Bahtiyar istediği zaman insan, istediği 9. Dini Motiflerde Güvercin zaman güvercin şeklindedir. Aynı yazarın Kırk Güvercinle ilgili ilk bilgiler Tevrat'ta yer Haramiler adlı masalında, devrin padişahını hırsız almaktadır. Tekvin 8'de Nuh Peygamberin, tufanın Tahir'in eline düşüp ölmekten kurtaran iki güvercindir bitip bitmediğini öğrenmek için güvercin (Bağcı 2011).Efsanelerde kimlik gizleme motifi uçurduğundan ve güvercinin ağzında bir zeytin dalı gereği, Bektaşi Halifesi Resul Baba altın geyik ve parçası ile döndüğünden bahsedilmektedir (Armutak güvercin donlarına girer. Anadolu'daki birçok 2008, Karagöz 2010). Yine Tekvin 8'de Allah'ın Hz. menkıbede kuş donuna girip, hacda namazını eda İbrahim'e “Bana üç yıllık bir inek ve üç yıllık bir keçi edenlerin, üç güvercin olarak arkadaşları ile hacca ve üç yıllık bir koç ve bir kumru ve bir güvercin gidenlerin, savaşa güvercin donunda katılanların yavrusu al.” emrini vermektedir (Armutak 2008). Eski hikâyeleri anlatılır (Önal 2010). Erdemli yöresindeki Ahit'te yemininden dönen kimsenin, yemin kefareti masala göre delikanlı güvercin, kız ise kaplumbağa olarak sosyal statüsü ve ekonomik durumuna göre kılığına girer (Bozlak 2007). koyun, keçi veya iki güvercin (kumru da olabilir) Tatar Türklerinin şiirlerinde güvercin, özellikle kurban etmesi gerektiğine işaret edilmiştir (Öztürk bir çift güvercin daima aşkın ve barışın simgesidir 2002). (Mingazova 2008). Fehim-i Kadim Divanında Güvercin Matta ve Yuhanna İncil'lerinde de “kebuter” ve “hamam” adı ile bahsedilen güvercin, geçmektedir. Güvercin İncil'de saflığın ve kutsal eski zamanların iletişim aracı olarak geçmektedir ruhun simgesi olarak tanımlanmıştır. İzmir'de, antik (Durkaya 2010). Nedim'in şiirlerinde gönül, bazen Smyrna kentinde bulunan Aziz Polycarp Kilisesinin güvercin yavrusu gibi tir tir titremekte, bazen ise bir kubbesinin orta kısmında, kutsal ruhu simgeleyen bir güvercin kadar korumasız ve ürkek tanımlanmaktadır güvercin resmi yer almaktadır (Gültekin 2003). (Akbudak 2008). Kuran'da Bakara Suresi'nde Hud Suresi'nde Dalaman Yöresindeki halk inanışına göre güvercinden söz edilmemektedir. güvercinler kutsaldır. Bir güvercin avcılar tarafından Süryani filozoflarından Bar Ebroyo/Ebu'l-Farac 13. vurulduğu zaman, pervane gibi havada döner ve Yüzyılda mistik düşünce alanındaki fikirlerini boynunu kıbleye dönerek, düşer. Gözlerinden yaş “Güvercin Kitabı” adlı eserlerinde dile akar. Güvercin vuranları tüfek teper, tüfeği parçalanır, getirmiştir(Doru 2007).Alevi-Bektaşilerde güvercin ağzı burnu kan içinde kalır. Çünkü Hz. Muhammet kutsal sayılan hayvanlardandır. Hacı Bektaş zamanında güvercinin ayağına mektup bağlanmış ve o öğretisinde aslan ve ceylan birlikte işlenerek, güvercin peygamber için postacılık yapmıştır. Yine aynı yörede görünümünde ortaya çıktığı dile getirilmiştir (Özcan başka bir efsaneye göre peygamberimizi düşmanları 2002). sıkıştırır. Peygamberimizin üstünden güvercin ve keklikler uçmaktadır, onlardan yardım ister. Keklik Sonuç peygambere ihanet eder ve “Yat da bak, saklanma” der. Güvercin ise “Karşıdaki karakavağın içine İlk evcilleştirilen kuş olan güvercin, günümüzde saklan” diyerek onu korur. Bunun üzerine peygamber artan bir önemle yetiştirilmeye devam etmektedir. güvercine “Alayınız çok olsun” diye dua, ama kekliğe Güvercin, kuş sınıfı içerisinde en hızlı büyüyen türdür. Yılmaz ve Boz Bu özelliği, gelecekte beslenme konusunda insanlığın Bozlak, Ü. G. 2007. Erdemli Masalları. Selçuk Üniversitesi yaşaması olası Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek tehlike için küçük bir çözüm olabilir. Lisans Tezi). Türkiye'de daha çok hobi olarak yetiştiriciliği yapılan Büyükmıhçı, G. 2006. 19. Yüzyıl Anadolu'sundan güvercinin, besi amaçlı yetiştirilen ırklarının da Günümüze Yansıyan Özgün Bir Tarımsal Ticaret Türkiye'ye getirilmesi sağlanmalı ve bu konuda Yapısı: Güvercinlikler. Erciyes Üniversitesi Sosyal çalışmalar yapılmalıdır. Bu konunun bilim Bilimler Enstitüsü Dergisi. 21 (2): 97-119. adamlarınca araştırması gereken bir konu olduğunu Büyükokutan, A. 2006. Dalaman Yöresinde Tespit Edilmiş söyleyebiliriz. Avcılıkla İlgili İnanç ve Uygulamalar Üzerinde Bir Değerlendirme. Türk Kültüründe Av Sempozyumu, Teşekkür 15-16 Kasım 2006. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Güvercin Araştırmaları ve Uygulama Merkezi. ile ilgili çalışmalarım sırasında her Caferoğlu, A. 1968. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, s. 114, zaman destek olan hocalarım Prof. Dr. Mehmet İstanbul. Ertuğrul (Ankara Üniversitesi) ve Prof. Dr. Türker Çakmak, M. ve Işın, M. 2005. Anadolu Kuş Adları Sözlüğü: Savaş (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi)'a Türkçe, İngilizce, Latince. Kitap Yayınevi, İstanbul. teşekkür ederim. Çetin, Y. 2010. Ağrı Yöresi Halı Yastıkları. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 17:61- KAYNAKLAR 70. Dangerfield, W. 2004. Güvercinler Havada Nasıl Yön Bulur. Akbudak, Y. 2008. Nedim'in Şiirlerinde Aşkı Besleyen İki www.guvercinyeri.com, (erişim 13.05.2010) Kavram. İstanbul üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dawkins, M. S. 2010. Güvercinlerde Bilincin Varlığı Dergisi, 18: 249-276. Üzerine Bir Deney (Hayvanların Sessiz Dünyası). Aldemir, H. 2011. Vahiy Öncesi Kur'an Kıssalarının Tübit ak Popül e r Bilim Kit apl a rı. www. Bilinebilirliği. Dinbilimleri Akademik Araştırma taklaciguvercin.com, (erişim 13.05.2010) Dergisi, 11 (1): 195-218. Demir, N. 2011. Sözlü Türk Kültüründe Hacı Bektaş Veli. Anonim. 1992. Meydan Larousse. Sabah Yayınları. Cilt Gazi Üniversitesi, Hacı Bektaş Veli Dergisi, 57: 15-29 Cilt:8, Sayfa:267. İstanbul. Demirtaş, I., Arı, N., Arpacıoğlu, A., Kaya, H. ve Özkan, C. a Anonim. 1993 . Temel Britannica, Ana Yayıncılık A.Ş. 2011. Değişik Organik Kökenli Gübrelerin Kimyasal Cilt:7, Sayfa:309-311. İstanbul. Özellikleri. Batı Akdeniz Araştırma Enstitüsü b Anonim. 1993 . Yeni Rehber Ansiklopedisi. İhlas Yayınları. Www.batem.gov.tr/yayinlar/derim/2005/ Gazetecilik Holding A.Ş. Cilt:7 Sayfa:179-180. 201-09%20(6).pdf (erişim 13.05.2010) İstanbul. Deniz, B. 2007. Similar Features Between Azerbaijani and Anonim. 1993c Anatolian Turkish Carpets. Journal of Institute of Fine . Ana Britannica, Ana Yayıncılık A.Ş. Cilt:14 Sayfa: 253-254. İstanbul. Arts, 18: 17-61. Anonim, 2011 a Develi, H. 1997. Türkiye Türkçesi ile Tatarca Arasındaki Ses . Batı Sanatı Tarihi. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. www Denklikleri Üzerine. İstanbul Üniversitesi Edebiyat .megep.meb.gov.tr (erişim 08.12.2011) A b Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. XXVII: 73- nonim, 2011 . Güvercin. tr.wikipedia.org (erişim 99. 18.11.2011) Armutak, A. Dilek, İ. 2007. Sibirya Türk Masallarında Hayvanla 2008. Yahudi ve Hıristiyan Dini Kutsal Kitaplarında Hayvan Hakları. Evlenme. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 22: 207-218. İstanbul Üniversitesi V Doru, N. 2007. Süryanilerde Mistik (Tasavvufi) Düşünce eteriner Fakültesi Dergisi, 34 (1): 39-55. Artun, E. (Doğudan Batıya Köprü: Süryaniler). Dipnot Yayınları, 2009. Türklerde İslamiyet Öncesi İnanç Sistemleri Öğretiler İstanbul. Dinler, Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri. Kitabevi Y Durkaya, H. 2010. Fehim-i Kadim Divanı'nda Hayvanlar ayınevi, İstanbul. Atalay Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar , B. 1941. Divanı Lûgati't-Türk Tercümesi. C. III. s. Dergisi, 3 (15): 13-27. 419, Ankara, 1941 Atalay Eren, H. 1958. Türkçe Gök Kelimesinin Türevleri, Jean , B. 1943. Divanı Lûgati't-Türk Dizini, a. 358, Ankara. A Deny Armağanı, s. 85-89, Ankara. ydınlı, A. 1988. Hasan Basri, Hayatı ve Hadis İlmindeki Y Gökbulut, G. Ö. 1999. Hasan Dede ve Hasan Dede Türbesi. eri. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8: Gazi Üniversitesi, Hacı Bektaş Veli Dergisi, 9: 1-3. 91-113. Bağcı, E. Gömeç, S. 2011. Şamanizm ve Eski Türk Dini. Berikan 2011. Naki Tezel'in Türk Masalları Adlı Eserindeki K Elektronik Basım Yayım, İstanbul. ahramanların Rollerinin İncelenmesi. Sosyal Bilimler Der Gültekin, R. E. 2003. Antik Smyrna Kenti'nin Koruyucusu gisi, 9 (1): 221-242. Baydemir St. Polycarp Adına Yapılan Bir Kilise: “St. Polycarp”. , H. 2009. Özbekistan'da Ölüm Adetleri. Turkish Studies, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 4 (8 Fall): 662-684. Bekki, S. 4: 101-113. 2004. Türk Halk Anlatılarında Ölüm Ruhu Motifi. Milli Folklor Der Gündoğdu, H. 2004. Tokat'tan Birkaç Figürlü Kabartma gisi, 62: Bekleyen, A. 2007. Diyarbakır Kırsalında Güvercin Evleri: Hakkında. Boranhaneler, Karaçalı (Tilalo) Köyü. Trakya Üniversitesi Hoşrik, M. E. 2010. Dua ve Plasebonun Siğiller Üzerinde Journal of Science. 8 (2): 99-107. B Etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara ilir, F. S. 2009. Gülna r Ağz ı (Gülna r c a ). www Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. .saadetbilir.com, (erişim 06.12.2011) B Işankul, C. 2002. Kaybolan Cennetin Peşinde (Sümer ve ilgin, C. C. 2010. Kuşların Gizemli Yolculuğu. www Akad: Ütopya mı? Gerçek mi?). Gazi Üniversitesi, .taklaciguvercin.com, (erişim 13.05.2010) Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22 (3): 183-197. 53-66 Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 13: 65-94. 50 Tarihten Günümüze Türkiye'de Güvercin (Columba livia) Yetiştiriciliği Konyalı, İ. H., 1933. 550 Cinsi Olan Kuş (Yayıma Tokatlı, S. 2003. Türkiye Türkçesinde Son Seste Tonlulaşma h a z ı r l a y a n : Ya v u z İ ş ç e n ) . İ s t a n b u l . ve Uzun Ünlü Üzerine Bir İnceleme. Erciyes www.taklaciguvercin.com/kus.h (erişim 11.12.2011) Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi. 15 (2): 141-150. İ ş ç e n , Y. 2 0 1 0 . P o s t a G ü v e r c i n l e r i . Uçaner, B. 2008. Meyvelerin Türküsü. Turkish Studies, 282 www.anadoluguvercin.com/posta-guvercinleri-2.html (318) (Erişim 18.11.2011) Yankın, B. ve Öztürk, S. 2011. Askı Davul. Karagöz, S. 2010. Anadolu'da Güvercinler. İbibik Dergisi. www.bgstorganizasyon.com/tr/iletişim, (Erişim www.taklaciguvercin.com, (erişim 13.05.2010) 07.12.2011) Karasoy, Y. 2006. Siracü'l-Kulüb ve Eserdeki Hayvan Zariç, 2009. M. Kirdeci Ali Kesikbaş Destanının Metin Tespihleri. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 19: 27-52. Merkezli Temel Halkbilimi Kuramları Açısından Kaya, M. 2009. Dede Korkut Kitabı ve Manas Destanlarında İncelenmesi. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Av. Acta Turcica, 1 (1): 96-106. Enstitüsü Dergisi, 22: 199-216. Kiraz, C. 2009. Beyzavi Tefsirinde İşari Yorumlar ve Muhtemel Kaynakları. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Sorumlu Yazar Fakültesi Dergisi, 18 (1): 365-423. Orhan YILMAZ Küçük, S. 2010. Türk Lehçeleri Sözlüklerinde [email protected] Somutlaştırma Yoluyla Yapılmış Renk Adları. Gazi Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 3: 155- Geliş Tarihi : 09.03.2012 196. Mingazova, Kabul Tarihi : 19.04.2012 L. 2008. Çağdaş Tatar Şiirinde İstanbul Konusu. Uluslararası Türk Kültüründe İstanbul Sempozyumu, 3-5- Nisan 2008, İstanbul. Muğlalı, H. 2001. Kanatlı Besleme Dinamiği ve Biyogüvenlik. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Veteriner Fakültesi. Sayfa:369-381. Samsun. Nalçacı, E. 1994. Evrim ve Yaşlanma Sürecinde Antioksidan Savunma. Ankara Tıp Mecmuası. 47: 465-474. Ocak, A. Y. 2000. Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İletişim Yayınları, İstanbul. Öğüt, S. 2002. Şatıbi'ye Göre Mesalih-i Mürsele ile Bid'at Arasındaki Farklar. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2: 21-46. Önal, M. N. 2010. Halk Anlatılarında Kahraman Kimliği Gizlemesi. Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5 (1): 1271-1285. Öncel, K., Turgut, K. ve Şenel, V. 2001. Güvercinler Dünyası. Samsun Serinofil Derneği Yayını. Nur Anadolu Matbaası, Samsun. Özcan, H. 2002. Türk Kültüründe Hoşgörü ve Örnek Bir Tip Olarak Alevi/Bektaşi Hoşgörüsü. Doğu-Batı Bağlamında Uluslararası Türk Dili ve Kültürü Konferansı, Ekim 2002, Şumnu, Bulgaristan. Özdemir, M. 2005. Kahramanmaraş İlinde Ayakkabı Yapımı. Milli Folklor Dergisi, Sayı: 17, 66: 75-81. Öztürk, N. 2002. İlahi Dinlerde Yemin, Kefaret ve Kurban. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13: 167- 193. Pekşen, A. ve Günay, A. 2009. Kültür Mantarı Yetiştiriciliğinde Çay Atığı ve Buğday Sapı Karışımından Hazırlanan Kompostların Kullanımı. Salman, M. 2005. The Role of the Memorial Ceremonies of Haci Bektaş Veli in Construction the Alevi-Bektaşi Identity. Middle East Technical University, the Graduate School of Social Science (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sarıca, M., Camcı, Ö., Selçuk, E., 2003. Bıldırcın, Sülün, Keklik, Etçi Güvercin, Beç Tavuğu ve Devekuşu Yetiştiriciliği. 101-127, OMÜ Ziraat Fak. Baskı Ünitesi, Samsun. Sever, M. 2003. Masallarda Dış Can (Canın Benden Dışında Saklanması). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 60: 161-164. Talas, M. 2004. Mehmet Eröz'de Türklerde Totemizm İzleri. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 16 (Güz): 283-289. Tavkul, U. 2005. Kumuk Türkleri. Kırım Dergisi. 13 (50): 29-39. 51 KAYNAK : http://dergipark.gov.tr/download/article-file/259544